Tèo Em và tâm lý học cá nhân
Tèo Em và tâm lý học cá nhân
Khác với tâm lý đám đông, dễ đoán dựa vào dòng chảy cảm xúc, dựa vào dòng chảy xu hướng, tâm lý cá nhân phức tạp hơn nhiều và để nắm bắt tâm lý cá nhân là điều rất khó khăn. Trong khuôn khổ bài viết này chủ yếu nói về tâm lý cá nhân và nhận thức ảnh hưởng đến việc đưa ra nhận xét về một sự việc của một người.
Người ta hay nói “chín người, mười ý”, như thế có nghĩa trong nhóm chín người, cho dù có một hay vài người nghiêm túc thì vẫn có một hay vài kẻ… tào lao, hoặc không có ý kiến gì hoặc có trên một hay vài ba ý kiến không đồng nhất. Mỗi cá nhân là một đơn vị đặc thù, không ai giống ai, thậm chí là họ của ngày hôm qua khác họ của ngày hôm nay và không ai dám chắc ngày mai họ không thay đổi. Nhìn bề ngoài, mỗi người lúc nào cũng có vẻ như là chính họ, nhưng thực chất sự thay đổi luôn diễn ra âm thầm, tiệm tiến, khó có thể nhận biết. Tâm lý của họ vì thế cũng dịch chuyển theo.
Vậy nên, cái muốn nói ở đây chính là cùng một sự vật, sự việc, bao giờ cũng có những đánh giá, nhận xét khác nhau. Yếu tố chính khiến cho con người có thể đưa ra được nhận xét của riêng mình đó là nhận thức. Có rất nhiều thứ tạo nên nhận thức nhưng chung quy lại vẫn là hoàn cảnh sống xung quanh họ (bao gồm những sự kiện, những con người, những mối quan hệ, những tác động …) trải dài trong suốt dòng thời gian từ khi họ có thể nhận biết được thế giới.
Về tâm lý cá nhân thì có một điều bắt nguồn cơ bản đó chính là “Ý thức tự quy”, đây là bản năng trong con người để đảm bảo cho sự tồn tại của mình. Và hệ quả đầu tiên của “Ý thức tự quy” là Tính ích kỷ. Đây là xu hướng tự nhiên của con người, nên xã hội vẫn coi Sự vị tha là một phẩm chất lý tưởng mà con người hướng đến và xã hội sẵn sàng “thông cảm” bỏ qua nếu con người chưa thực hiện được lý tưởng này. Không có luật pháp nào bắt con người phải thực hiện hành động vị tha trong cuộc sống, vì xã hội chấp nhận rằng con người chưa đủ sức vươn tới “tầm cao” ấy.
Vậy thì tính ích kỷ có ảnh hưởng gì đến bạn khi xem phim không? Chắc chắn là có. Sự ích kỷ làm giảm khả năng đón nhận thông điệp, đón nhận cảm xúc, bóp nghẹt tưởng tượng, khi đã đóng đinh những định kiến vào một bộ phim, một nhân vật, một thể loại… thì ta chẳng thể nào có thể cảm nhận được một cách hoàn toàn. Đó gọi là sự ích kỷ cảm xúc, và cách khắc phục tình trạng này như đã nói ở trên, Sự vị tha là phương thuốc hữu hiệu nhất.
Hệ quả thứ hai của “Ý thức tự quy” là con người có nhu cầu được người khác Tôn Trọng, cho dù họ là ai, ở vị trí nào trong xã hội và ở tình trạng nào đi nữa. Điều này dẫn đến một số thứ khác như là cá tính, khẳng định bản thân và cái đích là danh vọng, danh tiếng. Đối với những người hiểu biết ấu trĩ, họ làm cả những việc tai tiếng để khẳng định mình, khi họ không thể làm điều danh tiếng. Điều này ta có thể nhận thấy rõ trong cái Showbiz Việt nhố nhăng hiện nay.
Nhu cầu khẳng định bản thân được họ thể hiện rõ nhất thông qua những nhận xét, đánh giá của họ. Nói một cách nôm na theo ngôn ngữ bình dân là “thích tỏ ra nguy hiểm”. Họ thích thể hiện sự hiểu biết, thể hiện cá tính của mình (người viết bài này cũng đang vậy thôi). Tất nhiên, không ai cấm họ làm những chuyện đó nhưng khi “nguy hiểm” thì hãy nguy hiểm thật sự, chứ đừng nửa mùa, chơi ngông, đi ngược lại đám đông chỉ để khẳng định rằng ta khác biệt.
Trở lại với phim Tèo Em ở trên tiêu đề, tâm lý đám đông khiến cho phim đang trên đường trở thành phim có doanh thu cao nhất lịch sử phim Việt, còn tâm lý cá nhân đang cho ra đời những bài viết đánh giá khen chê đủ cả. Việc có hàng loạt những bài thể hiện chính kiến chính là minh chứng rõ nét của tâm lý cá nhân, của nhận thức cá nhân đối với một sự việc.
Vậy thì việc đưa ra nhận xét dựa trên nhận thức cá nhân có gì sai hay không? Không sai, nhưng ở một góc độ khác nó lại không đúng với hoàn cảnh khác hoặc người khác. Những nhận xét dựa trên nhận thức nó thể hiện quan điểm hay nói đúng hơn là bản chất của một con người, bởi vì có rất nhiều yếu tố tạo nên nhận thức và bản chất hiện tại chính là kết quả của những yếu tố đó. Vậy nên, khi đưa ra những nhận xét, đánh giá cũng chính là đang thể hiện bản chất của chính mình (tất nhiên là trừ trường hợp nói không đúng điều mình nghĩ).
Hệ quả thứ ba của “ý thức tự quy” là tính Ganh Tị, ghen ghét, hơn thua. Vì muốn khẳng định mình, nên người ta không muốn những người có vị trí ngang mình hoặc điều kiện như mình, bỗng dưng lại vượt lên, trội hơn mình ở một hay vài phương diện nào đó. Sự Ganh Tị cũng ăn sâu mọc rễ trong tâm hồn con người, cũng trầm trọng như nhu cầu Khẳng định bản thân và Tính ích kỷ.
Hơi lan man và liên tưởng một chút nhưng mà cứ đọc những bài báo đang đập hội đồng Tèo Em và nâng một phim khác lên là ta có thể thấy bóng dáng của sự ganh tị ở đây. Không chấp nhận, thừa nhận sự thành công của người khác, dù là nó chỉ thành công về một mặt nào đó chứ không phải là tất cả. Làm thì không làm (vì chưa chắc làm được hoặc làm tốt hơn) nhưng đợi người khác làm xong là thể hiện, nâng cao quan điểm. Nó không chỉ bắt nguồn từ nhu cầu khẳng định bản thân mà còn từ sự ganh ghét.
Tóm lại, đánh giá một bộ phim hay hoặc dở tùy thuộc vào nhận thức cá nhân, nó là tâm lý cá nhân chứ không phải là chân lý, luôn luôn đúng với tất cả mọi người. Hàng trăm người nói hay vẫn có vài người nói dở và ngược lại. Và chắc chắn một điều, những nhận xét đánh giá chỉ phản chiếu được nhận thức cá nhân lên sự vật hiện tượng đó chứ nó không thể nào làm thay đổi được bản chất của sự vật, hiện tượng.
Bài viết có sử dụng một số tài liệu tổng hợp và thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả
)
